Lozan Antlaşması Sonrası İsyanlar

Nasturi İsyanı

Türkiye – Irak sınırının Lozan Anlaşmasına göre taraflarca kendi aralarında 9 ay içerisinde belirlenmesi, belirlenemez ise Milletler Cemiyetine gidileceği yazılıdır.

15 Mayıs 1924 Haliç Konferansından sonra Hakkâri de ayaklanma başlar. 7 Ağustos 1924 te İngilizlerin desteğiyle Nasturiler ayaklanmıştı amaçları ise Hakkâri de bağımsız bir devlet kurmak istemeleridir.

23 Eylül 1923 te Milletler Cemiyeti Meclisi Suriye ve Lübnan üzerinde Fransız Mandasını onaylamıştı. Böylece Suriye parçalanarak yeni bir Suriye kuruldu.

Zilan Ayaklanması

Zilan ve Raman aşiretleri arasındaki intikam dört aşireti bir birine düşüren bu ayaklanma 1925 te bastırıldı, Zilan aşireti ağası ve kardeşi yurt dışına kaçtı.

Şeyh Sait İsyanı

Şeyh Sait 100 kadar silahlı adamıyla kardeşinin evinde bulunurken yanındakilerden hapishane firarisi hükümlüyü ve asker kaçağını teslim almak üzere eve jandarma geldiğinde evden jandarma birliğine ateş açılır bir subay ve iki er şehit olur iki er de yaralanır. Böylece isyana ait ilk kurşun sıkılmıştı.

Kısa zamanda yayılan isyana Başbakan Fethi Bey “ Aldığımız tedbirler yeterlidir” deyip olaya pek de müdahale etmemiş ancak olay 14 şehre yayılmıştı. Daha sonra yapılan güven oylamasında kaybeden Fethi Bey istifa etmişti.

Şeyh Sait; kendisi Zaza Sünni Nakşibendi tarikatı şeyhi idi. Şeyh Sait’in Zazalar üzerindeki gücünden faydalanmak isteyen isyanın asıl adamlarından olan Yusuf Ziya’nın girişimleri ile Azedi teşkilatına sokulmuş ve başına getirilmişti.

İsyanın başında Azedi teşkilatı olmakla birlikte “din elden gidiyor, şeriat bitiyor, Halife kovuldu” tahrikleriyle kandırıp kendi emelleri için Şeyh Sait’i kullanmışlardı.

Azediler idarenin yıkılması için Şeyh Sait’e fatura imzalatmışlardı. 1925 yılı nevruzunda isyan daha da körüklenmişti. İsyan en başından beri Diyarbakır ve çevresinden Cizre’yi ele geçirerek İngiliz kuvvetleriyle birleşip İngilizlerin vadettiği silah, cephane ve para desteğini almak için İngiliz ajanlarıyla birlikte planlanmıştı.

İsyanda yüzlerce insanımız hayatını kaybetmiştir. Dersim, Midyat, Savur, Cizre, Varto, Beyazıt ve çevrelerindeki birçok aşiret isyana katılmamış ve Şeyh Sait’e karşı olmuşlardır.

15 Mayıs 1925 te Varto’nun güneyinde Murat Nehri etrafında 25 kadar silahlı adamları ile birlikte isyandaki elebaşları ve Şeyh Sait İran’a kaçış ümitleriyle birlikte isyanın ikinci ayında yakalanmışlardı. Şeyh Sait’in üzerinde çok sayıda evrak ve altın bulunmuştu.

Bir ay süren mahkeme sonucunda 46 arkadaşı ile birlikte Şeyh Sait Diyarbakır’da idam edilmişti.

Şeyh Sait’in yerini Cibranlı aşiretinden kendi bacanağı ihbar etmiş, Lolanlı aşiretinden Hüseyin Bey yakalamıştı.

Şemdinli Ayaklanması

Şeyh Sait isyanında idam edilenlerden Şemdinlili Abdulkadir’in oğlu intikam yemini etmişti, İntikam planı; hudut taburundan subayları köyünde yemeğe davet etmesi ve 6 subayın yemekte esir alınarak hudut taburuna düzenlenen baskın ile hayata geçirilmişti.

Ancak ayaklanma çok kısa sürede bastırıldı ve elebaşı ile adamları Irak’a kaçarak İngilizlere sığındı.

Musul Meselesi

Genç Cumhuriyet’in birçok ayaklanmayla karşılaşmış olması İngilizlerin gizli planları ve Fransızların oyunlarıyla ortaya çıkmaktaydı. Musul meselesi de yine İngiltere’ye destek olmak için Türkiye’yi oyalama taktiğiydi.

Musul’un Milletler Cemiyeti kararıyla İngiltere’ye verilmesiyle Fransa Musul meselesini İngilizlerin lehine çevirmek için; doğuda organize edip desteklediği isyanlardan Musul meselesinde istediğine ulaşınca Lozan’da anlaşmayı imzalamıştı.

Lozan Antlaşması Sonrası İsyanlar

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir